Zo publiceer je een stuk waarin een groots vergezicht wordt geschetst van Ikki’s eiland tijdens en na het virusgedoe, zo vragen mensen zich af waarom je zoiets plaatst. Terwijl de reden zo eenvoudig is: het leek me een mooi voorbeeld van het menselijk vermogen om na te denken en de zinnen te verzetten.
In een wereld waar dwaallichten, complotdenkers en sombere paniekvogels het beeld van de samenleving op sociale media ogenschijnlijk bepalen, leek me een positief verhaal welkom.
Of het nastreven van een utopie, een ideale wereld die niet bereikt kan worden, veel zin heeft, is zo’n vraag waarop je kunt antwoorden. Al zou ik het achterwege laten. Een Excelbestand verander je niet zo snel in een vaas bloemen.
Ze staan in mijn boekenkast: van Thomas More’s Utopia tot Walden van Henry David Thoreau, van een verzamelbundel over curieuze Duitse utopisten tot Gemeenschappelijk grondbezit van Frederik van Eeden.
Maar daar bovenop ligt de gebonden editie van Nihilisme en cultuur van Johan Goudsblom (1932-2020). Dat proefschrift van de pas overleden socioloog kreeg ik begin jaren zeventig als afscheidscadeau van het opperhoofd van de instelling waar ik twee maanden mocht helpen bij het formuleren van een project waardoor de jeugd in dit land aanmerkelijk gelukkiger zou worden. Mits het voorstel goed begrepen werd. In het onvermijdelijke afscheidswoord vertelde de directeur, met een glimlach, dat het hen een passend cadeau leek gezien mijn relativerende opmerkingen bij het project.
Sinds Nihilisme en cultuur ben ik Goudsblom blijven lezen. Als er één ding is dat hij duidelijk wist te maken is het ‘dat de maakbaarheid van de samenleving wel heel beperkt is: de samenlevingen die mensen met elkaar vormen ‘zijn het resultaat van een grotendeels blind en ongepland verlopen ontwikkelingsproces.’ (Carel Peeters: https://www.vn.nl/in-memoriam-johan-goudsblom/)
Deze vaststelling biedt rust. Het voorkomt dat je achter ideologieën, vlaggen en het gelijk aan holt. Maar het verbiedt je niet alles te onderzoeken.
Want Goudsblom zag uiteraard ook wel in dat mensen op alle mogelijke manieren met elkaar verbonden zijn. Die verbondenheid geven we kleur door te dromen en te geloven. We hebben tenslotte iets nodig om het in dit aardse tranendal wat te rooien met z’n allen.