Zo af en toe moet je weer eens wat vooroordelen weerspreken met gebruikmaking van die aartsvijand van de aanname: de feiten.
Zo zou er alleen maar belastinggeld naar de eilanden gaan. En veel te veel. De eilanden klagen teveel. Kunnen niks, willen niks, betalen niks.
Bonaire is toch al een “bijzondere gemeente”? Nou dan, doe niet altijd zo zuur en kom niet altijd alleen maar je hand ophouden in Den Haag.
Enfin.
Een ding is duidelijk: als het écht zo is dat we alleen maar onze hand komen ophouden in Den Haag: dan zijn wij daar wel heel, héél erg slecht in.
Dat zit zo.
De begrotingen van alle gemeenten in Europees Nederland worden voor het leeuwendeel bekostigd via het Rijk.
Gemiddeld betaalt een gemeente maar zo’n 10% van de eigen uitgaven met lokaal geheven belastingen en andere inkomsten. Dat is zelfs inclusief de OZB, die Europese gemeenten zelf mogen innen en besteden, terwijl de Bonairiaanse pendant van de OZB, de vastgoedbelasting, door Den Haag wordt geheven en naar Den Haag wordt overgemaakt. Daar profiteert de lokale overheid dus niet van.
Gemiddeld betaalt het Rijk aan een gemeente zo’n 2.000 euro per jaar per inwoner (althans in de meest recente cijfers die ik heb kunnen vinden). Rijke gemeenten met veel eigen inkomsten en weinig problemen krijgen minder.
Maar gemeenten, klein en groot, met specifieke problemen of omstandigheden ontvangen veel meer; met name in de Randstad, in Limburg, de oostelijke streken en in Groningen. Zo’n uitschieter is bijvoorbeeld Heerlen, dat zo’n 3.500 euro per jaar per inwoner ontvangt.
Het Rijk maakt jaarlijks zo’n 34 miljard euro over naar 390 (minder zelfs, na de recente herindelingen) gemeenten via tientallen verschillende regelingen; maar het belangrijkste mechanisme is natuurlijk het Gemeentefonds (zo’n 29 miljard) en daarbinnen dan weer de algemene uitkering (ongeveer de helft, 15 miljard).
Grote stappen snel thuis, dat snap ik, maar als we deze cijfers op hoofdlijnen zouden toepassen op Bonaire, waar 20.000 inwoners en honderden bedrijven netjes hun belastingen én hun VGB/OZB jaarlijks overmaken naar Den Haag, net als elke andere belastingbetaler in Europa, dan zou dat voor de kas van het OLB betekenen:
Per inwoner bezien: 3.500 x 20.000 = Rijksbijdrage van 70 miljoen euro per jaar.
Per gemeente bezien: 34 miljard / 390 gemeenten = 88 miljoen euro per jaar.
Maar de feitelijke begroting OLB is nu, give or take: 40 miljoen euro, waarin de rijksbijdrage slechts rond de 25 miljoen euro ligt.
Ik schat Bonaire in als een “gemeente” met hoge mate van verschillende soorten problematiek en heb dus hier een Europese uitschieter als rekenvoorbeeld genomen; maar wie echt eerlijk gaat verdisconteren komt misschien zelfs wel veel hoger uit, zonder de systematiek van het gemeentefonds teveel geweld aan te doen. Maar het gaat me nu alleen even om het voorbeeld.
Tenslotte laat ik voor nu expres buiten beschouwing de Rijksuitkeringen aan andere decentrale overheden, zoals provincies en waterschappen, en aan min of meer zelfstandige rijksorganisaties als Rijkswaterstaat en Staatsbosbeheer. Ook die verrichten natuurlijk tal van diensten aan de inwoners van binnen hun ressort vallende gemeenten.
Dit gaat dus alleen nog maar over de directe overdrachten, via gemeentefonds of regelingen, van Rijk naar gemeente.
Wij hebben dus een OLB met een jaarbegroting van ongeveer 40 miljoen euro, omgerekend, waarin de rijksbijdrage slechts 25 miljoen bedraagt. Nog geen derde dus van wat een gemiddelde Europese gemeente ontvangt.
Een provincie of waterschap hebben we hier niet. Rijkswaterstaat doet weinig tot niets structureels op Bonaire en Staatsbosbeheer is zelfs geheel afwezig. Zo gaat er geen Haagse cent naar structureel beheer van ons Nationale Marine Park en overige natuur.
Tegenargument Den Haag is dan: jullie hebben veel minder nodig, de rest doen wij allemaal voor je.
Dat laatste argument gaan we in een volgende post eens rustig fileren en de financiële verhouding Den Haag – Bonaire vergelijken met de typische relatie tussen een gemeente enerzijds, en de taken en verantwoordelijkheden van rijk, provincie, waterschap, ZBO’s en andere gedeconcentreerde en (semi-)geprivatiseerde organisaties anderzijds.
(herkomst van de cijfers die ik hierboven – afgerond – gebruik: Centrum voor Onderzoek naar de Economie van Lagere Overheden, COELO/RUG) – Website COELO: https://www.coelo.nl/